SOPOT W CZASACH JOHNA FALTINA

Lata aktywności fotograficznej Johna Faltina przy padają na okres intensywnego rozwoju Sopotu. Zdjęcia Faltina stanowią swoistą dokumentację zachodzących w mieście zmian, która prezentuje zarówno najważniejsze budynki i ulice, jak też panoramy pozwalające prześledzić rozwój przestrzenny Sopotu. Choć pierwsze wzmianki pisane o miejscowości pochodzą już z XII wieku, a od połowy XVI wieku gdańscy patrycjusze zaczęli dzierżawić tu grunty od oliwskich cystersów, a następnie budować swoje letnie rezydencje, to dopiero powstanie w Sopocie kurortu w XIX wieku przyczyniło się do rozkwitu i rozbudowy miejscowości.

Plan Sopotu, wydany przez Pharus Verlag, 1909 r., zbiory Muzeum Sopotu

Szczególnie istotnymi wydarzeniami były uruchomienie w roku 1870 linii kolejowej na trasie pomiędzy Gdańskiem a Koszalinem, a następnie wprowadzenie od lat 90. XIX wieku kolejki podmiejskiej z Gdańska. Ceglany budynek dworca, bagażownia, stacja wodna oraz dzisiejszy peron nr 1 zostały wzniesione w latach 1868–1870. Następnie poprowadzono drugi tor, a na początku XX wieku wybudowano przy nim nowoczesny peron.

Głównymi arteriami Sopotu były dzisiejsza al. Niepodległości, prowadząca z Gdańska do Berlina, oraz obecna ul. Bohaterów Monte Cassino, której zwieńczeniem było molo. W jego pobliżu znajdowały się najważniejsze zabudowania służące kuracjuszom: Dom Zdrojowy, Zakład Kąpielowy oraz łazienki kąpielowe. Dolna Wieś ze swoimi łąkami była sukcesywnie zabudowywana. Powstały dzisiejsze ulice Jana Winieckiego, Jana Sobieskiego i Alfonsa Chmielewskiego. Kolejnymi ważnymi ulicami stały się dzisiejsze ulice Powstańców Warszawy, Grunwaldzka, Jana Jerzego Haffnera, Fryderyka Chopina, 3 Maja oraz Tadeusza Kościuszki. Jeszcze w latach 80. XIX wieku zabudowa Sopotu była dość skromna i niska, wyjątkiem była dzisiejsza ul. Obrońców Westerplatte, gdzie zamożni gdańszczanie wznosili swoje okazałe wille. Z każdym rokiem sieć ulic zagęszczała się, powstawały domy jednorodzinne, pensjonaty i hotele.

W roku 1877 władze gminne wykupiły zabudowania uzdrowiska od spadkobierców rodziny Böttcherów. W latach 1880–1881 powstał II Dom Zdrojowy według projektu znanego berlińskiego architekta prof. Carla Schwatlo. Budynek zwrócony frontonem w kierunku morza wzniesiony został w konstrukcji szkieletowej. Korpus główny z restauracją, salą balową i czytelnią flankowały 2 wieże, a dalej odchodziły od niego symetryczne skrzydła pokoi hotelowych. Przed budynkiem powstał reprezentacyjny Skwer Kuracyjny otoczony drewnianymi galeriami spacerowymi prowadzącymi na molo.

W roku 1887 w pasie nadmorskim na południe od molo powstało sanatorium dziecięce ufundowane przez Luizę Abegg. Budynek w stylu neogotyckim zaprojektował budowniczy Nienburg. W roku 1900 sanatorium dysponowało 100 łóżkami dla pacjentów w wieku od 4 do 17 lat cierpiących przede wszystkim na gruźlicę.
Od lat 90. XIX wieku można już mówić o boomie budowlanym, powoli pojawiają się wielokondygnacyjne kamienice oraz okazałe jedno- i wielorodzinne wille. Okazałe wille wzniesiono wówczas w rejonie dzisiejszych ulic Tadeusza Kościuszki i Dębowej. Przy obecnym pl. Konstytucji 3 Maja powstał nowy rynek. Szczególnie popularnymi architektami byli wówczas Carl Kupperschmitt, Wilhelm Werner, Felix Dost, Walter Schulz i Wilhelm Lippke, który zaprojektował dom towarowy Fastów oraz kamienice przy dzisiejszej ul. Bohaterów Monte Cassino (nr 19, 31, 33–39). Dzięki osuszeniu fosy otaczającej Dwór Francuski wyznaczono obecną ul. Władysława Jagiełły oraz zabudowano parcele przy północnej części dzisiejszej ul. Tadeusza Kościuszki.

Pod koniec XIX wieku w Sopocie działało kilka hoteli, np.: Cesarski Dwór (Kaiserhof), hotel Victoria oraz Dwór Petersburski (Petersburger Hof). W 1897 roku na rogu obecnych ulic Bohaterów Monte Cassino i Grunwaldzkiej stanął hotel Werminghoff, zaprojektowany przez Wilhelma Lippkego dla znanego sopockiego przedsiębiorcy Hugona Werminghoffa.

Wydarzeniem, które przyczyniło się do niezwykłego rozwoju Sopotu, było nadanie praw miejskich dnia 1 kwietnia 1902 roku. Pierwszym burmistrzem został pochodzący z Berlina Volkmar von Wurmb. Na stanowisko architekta miejskiego powołano Paula Puchmüllera, który wcześniej zajmował stanowisko gminnego budowniczego. To właśnie on uważany jest za twórcę głównego założenia urbanistycznego miasta. Puchmüller nadzorował, zaprojektował lub był współautorem najważniejszych budynków
Sopotu.

Na siedzibę magistratu wybrano dwukondygnacyjną willę przy dzisiejszej ul. Tadeusza Kościuszki, odkupioną już w 1900 roku od rodziny Fewsonów. Po 8 latach budynek okazał się zbyt mały, a na jego miejscu wybudowano nowy, okazały ratusz.

Jednak pierwszą dużą inwestycją młodego miasta była budowa nowoczesnego Zakładu Kąpielowego w latach 1903–1904. Autorem projektu był Paul Puchmüller, a współpracował z nim Heinrich Dunkel. Budynek z charakterystycznym wysokim kominem nawiązuje do architektury renesansowej i barokowej z elementami secesyjnymi. W tym samym okresie architekt miejski zaprojektował Łazienki Północne, a w 1907 roku Południowe.

W roku 1908 miasto ogłosiło konkurs na budowę nowego Domu Zdrojowego, w wyniku którego wybrano projekt profesora Wyższej Szkoły Technicznej w Gdańsku Carla Webera. Przy końcowym projekcie wspomagali go Paul Puchmüller i Adolf Bielefeldt. III Dom Zdrojowy składał się z kompleksu obiektów okalających Skwer Kuracyjny. Gmach główny, prostopadły do brzegu, mieścił w sobie reprezentacyjne pomieszczenia – salę teatralną i koncertową, tzw. Salę Czerwoną, czytelnię, pokój bilardowy, kawiarnię, biura i pomieszczenia gospodarcze oraz restaurację z wychodzącymi na skwer obszernymi tarasami. Skrzydło północne zajmował hotel. Skwer Kuracyjny otoczony został nowymi murowanymi galeriami spacerowymi. W tym samym czasie na rogu dzisiejszych ulic Bohaterów Monte Cassino i Królowej Jadwigi wzniesiono czterokondygnacyjny hotel Metropol zaprojektowany przez Wilhelma Wernera.

Na początku XX wieku w Sopocie powstały dwie nowe świątynie. Pierwsza z nich to ówczesny ewangelicki kościół Zbawiciela, który po II wojnie światowej stał się garnizonowym kościołem rzymskokatolickim pw. św. Jerzego. Obiekt wybudowany został w jednym z bardziej reprezentacyjnych miejsc na terenie dawnych ogrodów otaczających Dwór Francuski. Budowa sfinansowana została przez cesarza Wilhelma II i jego żonę Augustę Wiktorię oraz mieszkańców Sopotu. Berliński architekt Ludwig von Tiedemann, autor licznych obiektów sakralnych, zaprojektował świątynię w stylu neogotyckim. W roku 1911 na tyłach ratusza wybudowano rzymskokatolicki kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej – Gwiazdy Morza. Również ta świątynia zaprojektowana została w stylu neogotyckim.

Kolejną ważną inwestycją stała się budowa tunelu pod torami kolejowymi oraz wiaduktu przy nowo wyznaczonej ul. Podjazd (niem. Grosse Unterführung, czyli duże przejście podziemne). Ulica miała być głównym przejazdem łączącym Górny i Dolny Sopot, od kilkudziesięciu lat rozdzielone linią kolejową.

Młode miasto kładło również nacisk na rozwój szkolnictwa. W pierwszym dziesięcioleciu XX wieku rozbudowano „stare gimnazjum” przy obecnej ul. Tadeusza Kościuszki, zbudowano szkołę elementarną przy dzisiejszej ul. Wejherowskiej oraz szkołę dla dziewcząt przy dzisiejszej al. Niepodległości.

Najważniejszym projektem była jednak budowa gimnazjum realnego. Neobarokowy budynek zaprojektowany przez Paula Puchmüllera wzniesiono w Górnym Sopocie przy obecnej ul. Armii Krajowej. Prestiżowa szkoła miała na celu przygotowanie przyszłych kadr służb państwowych oraz studentów szkół technicznych. Nieopodal gmachu szkoły wzniesiono remizę strażacką z wysoką wieżą służącą do osuszania węży gaśniczych.

Usytuowanie tych obiektów w górnej części miasta było wynikiem ekspansji zabudowy w rejony bliższe sopockim lasom i malowniczym dolinom. Przykładem ulicy, która wykorzystała naturalne walory przyrody, jest obecna ul. Józefa Wybickiego przebiegająca przez Dolinę Owczą.

Oprócz zabudowy mieszkalnej władze miejskie starały się podnieść atrakcyjność miasta poprzez budowę kolejnych terenów rekreacyjnych. W 1897 roku niedaleko Parku Północnego przy dzisiejszej ul. Powstańców Warszawy powstały korty tenisowe, a rok później tor wyścigów konnych niedaleko dworu w Karlikowie. W roku 1908 wyznaczono pierwszy tor saneczkowy w Dolinie Prątki, a w 1909 roku zbudowano Operę Leśną.

Wybuch I wojny światowej spowodował spadek liczby przyjeżdżających do Sopotu kuracjuszy, co przyczyniło się do wstrzymania rozwoju miasta.

Justyna Gibbs